*هسته مركزي و اوليه حرم مطهر رضا(ع) كه در زير گنبدي زرين قرار دارد ،‌با رواقهاي گوناگوني كه هر يك نام جداگانه اي دارند احاطه شده است .مرقد مطهر حضرت امام رضا (ع) در داخل ضريح قرار دارد و هنرمندان زبردست اوج قدرت هنري خود را در خلق آثار زيبا و شكوهمندي در اين مكان بكار گرفته اند . حرم مطهر رضوي تقريبا به شكل مربعي بوده و مساحت آن بعد از عمليات توسعه به 135 متر مربع افزايش پيدا كرده است ضلع جنوبي حرم «پيش روي مبارك » ضلع شرقي «پايين پاي مبارك » ضلع شمالي «پشت سر مبارك » و ضلع غربي «بالاي سر مبارك » ناميده مي شود . ديوارهاي هسته مركزي حرم تا ارتفاع 20 سانتي متر با سنگ مرمر پوشيده شده است . بالاي آن به ارتفاع 92 سانتيمتر با كاشيهايي بسيار گرانبها و ارزشمندي مشهور به « سنجري» مزين شده است . بر روي اين كاشيهاي نفيس آيات قران و احاديث معصومين (ع) با خطوط رقاع و ثلث و نقشهاي اسليمي برجسته ديده مي شود . كتيبه بسيار مهمي كه در حرم به چشم مي خورد زير گنبد ، بر سر ديوارهاي حرم است و حرم مطهر را دور مي زند . بر اين كتيبه كه 80 سانتي متر عرض دارد . سوره مباركه جمعه با خط ثلث جلي نوشته شده است كه اثر خطاط مشهور دوره صفوي « عليرضا عباسي» است .

خواجه ربيع

در شمال غربي مشهد در انتهاي خيابان خواجه ربيع آرامگاه با شكوه خواجه ربيع واقع است. نام خواجه ربيع در تاريخ (ربيع بن خثيم) است. وي از اصحاب پيغمير اسلام و نيز از سرداران سپاه 11 حضرت علي (ع) بوده است. اين بنا به توصية شيخ بهايي به شاه عباس صفوي‌ در نيمة اول قرن هجري ساخته شد. طرح آرامگاه در نماي بيروني هشت ضلعي و در درون چهار ايواني است. از انتهاي ايوانهاي اضلاع بزرگ راهروهايي به درون باز شده اند. بر فراز بنا گنبد فيروزه اي رنگ قرار گرفته است كه ارتفاع گنبد تا كف 18 متر مي باشد. بقعة خواجه ربيع از نظر هنري نيز جايگاه والايي دارد زيرا كاربرد كاشي هاي الوان در نماي خارجي، نقاشي هاي طلايي رنگ بر روية ديوارة داخلي و نيز دو كتيبه به خط (عليرضا عباسي) در سالهاي 1026 و 1029 هـ.ق جلوة خاصي به آن بخشيده است. كاشي كاري بنا از نوع يك رنگ و معرق و زير رنگي است كه نقش هاي زيباي هنري و گياهي و كتيبه ها را شكل داده اند. آرامگاه خواجه ربيع يكي از ابنية زيبا. ديدني و متبرك است كه به همين علل همه وقت مورد توجه و مراجعه اهالي مشهد و زائران و مسافراني است كه به مشهد مشرف مي شوند .

خواجه اباصلت

«اباصلت هروي » مشهور به «خواجه اباصلت » خادم حضرت رضا (ع) بوده است ،‌ وفات خواجه را سال 236 ه. ق نوشته اند . آرامگاه وي در كنار جاده مشهد ،‌ فريمان در فاصله 10 كيلومتري مشهد واقع شده است . اين بنا را هم حاج محمد علي درويش احداث كرده است كه اينكه توسط اداره اوقاف و امور خيريه خراسان اداره مي شود .

خواجه مراد

«اباصلت هروي » مشهور به «خواجه اباصلت » خادم حضرت رضا (ع) بوده است ،‌ وفات خواجه را سال 236 ه. ق نوشته اند . آرامگاه وي در كنار جاده مشهد ،‌ فريمان در فاصله 10 كيلومتري مشهد واقع شده است . اين بنا را هم حاج محمد علي درويش احداث كرده است كه اينكه توسط اداره اوقاف و امور خيريه خراسان اداره مي شود .

اماكن متبركه حرم مطهر:

« حميدبن قحطبه طائي » ، فرمانده جنگهاي بني عباس عليه بني اميه ، از طرف منصور و مهدي ، دو تن از خلفاي بزرگ عباسي به حكومت خراسان منصوب شد . او ميان (نوغان ) و روستاي ( سناياد ) براي خويش باغي بزرگ ساخت و در آن كاخي مجلل بنا كرد كه تا آغاز قرن چهارم هجري بر جاي بود . هارون كه براي سركوب شورشهاي خراسان به توس آمده بود ، بيمار شد و براي استراحت و گذراندن دوران بيماري اش در همين باغ سكونت كرد ، ولي از اين بيماري جان سالم به در نيرد و در سال 193 هجري قمري مرد . او را درون همين كاخ دفن كردند سپس در بالاي گورش بقعه اي برافراشتند . در سال 203 هجري قمري كه حضرت امام رضا ( ع ) در بحراني ترين شرايط بحراني زمان بوسيله مامون به شهادت رسيدند ، به دستور مامون در كنار قبر پدرش هارون مدفون شدند . از آن زمان به بعد ، مرقد مطهر امام ( ع ) زيارتگاه عالم تشيع شد و به تدريج بر آباداني اطراف آن افزوده گشت تا جايي كه آباديهاي سناباد و نوغان را در خود ادغام كرد و بصورت شهري آباد درآمد كه آنرا ( مشهدالرضا ) خواندند و به مرور اين نام به كلمه ( مشهد ) خلاصه شد . سبكتكين از سلسله غزنويان ، حرم مطهر را ويران كرد ، ولي سلطان محمود ، فرزند وي به سال 428 هجري قمري دستور تعمير و ترميم بقعه را صادر كرد و در نتيجه عمارت حرم مطهر توسعه يافت .

در حمله چنگيز و پسرش تولي به سال 617 هجري قمري بقعه و عمارت حرم ويران شد . سلطان محمد خدابنده ، پادشاه شيعي مغول كه از سال 703 تا 716 هجري قمري سلطنت كرد ، دستور تجديد ساختمانهاي حرم را داد . در دوره صفويه ، افشاريه ، قاجار و عصر حاضر ، بسياري از ابنيه آستان قدس توسعه يافته است .

صحن انقلاب(عتيق)

 يكي از زيباترين و با شكوهترين اماكن متعلق به آستانقدس رضوي صحن انقلاب است . در اين صحن 4 ايوان به نامهاي ايوان عباسي ( شمالي ) ، ايوان طلا ( جنوبي ) ، ايوان نقاره خانه ( شرقي ) كه ساختمان نقارخانه بر روي آن ساخته شده است - و ايوان ساعت ( غربي ) - كه ساعت بزرگي بر آن قرار دارد .

 ساعت

 بر روي ايوان غربي صحن انقلاب ، ساعت بزرگي قرار دارد . ساختمان جايگاه ساعت از زمان مظفرالدين شاه مي باشد .

 صحنقدس

 اين صحن جديدالاحداث در حد فاصل صحن امام تا بست (شيخ بهائي ) قرار دارد . وسعت آن 2500 مترمربع است .

 صحن امامخميني

 اين صحن در سمت چپ حرم مطهر و مقابل خيابان امام رضا ( ع ) ( تهران ) واقع است و بيش از 8300 مترمربع وسعت دارد . آرامگاه ( شيخ بهائي ) بين اين صحن و صحن آزادي قرار دارد .

 صحنآزادي

 اين صحن كه در مشرق حرم مطهر واقع شده است ، از بناهاي زمان ( فتحعلي شاه قاجار ) مي باشد . اين صحن داراي 4 ايوان است . مشهورترين آنها ، ايوان طلاست كه متصل به حرم مي باشد

 دارالحفاظ

 اين رواق در جنوب بقعه مبارك و در شمال شرقي مسجد گوهرشاد ( پيش روي مبارك) قرار دارد . رواق ( دارالحفاظ ) از بناهاي ( گوهرشاد آغا ) باني مسجد گوهرشاد است . زوار در اين جا اذن دخول مي طلبد و سپس وارد حرم مي شوند.

  مسجدبالاسر

در سمت مغرب حرم ، مسجد كوچكي است كه متصل به حرم مطهر است . چون از قسمت غربي ضريح كه معروف به بالاي سر مبارك مي باشد وارد اين مسجد مي شوند، به اين نام معروف شده است .

 گنبد الله وردي خان و گنبدحاتم خاني

 گنبدي هشت ضلعي بر روي گور ( الله وردي ) يكي از سرداران «شاه عباس » بنا شده است . اين گنبد كه در شمال حرم مطهر قرار دارد ، با كاشيهاي الوان و نقوش گوناگون و خطوط زيبا تزيين يافته ، داراي كمال ظرافت است و از آثار هنري ارزنده داخل حرم به شمار مي رود.

 گنبدطلا

 گنبد بزرگ و درخشاني است كه بر فراز حرم امام رضا ( ع ) قرار دارد . بزرگترين و نمايان ترين شاخص و مظهر « مشهد مقدس » به شمار مي رود . ارتفاع آن از كف حرم تا بالاي گنبد 20/31 متر است . كتيبه بزرگي به صورت يك نوار گنبد را دور مي زند . اين كتيبه به خط « عليرضا عباسي » است .

 سقاخانه اسماعيلطلايي

 وسط صحن انقلاب ( عتيق ) سقاخانه اي است كه مردم از آن استفاده مي كنند . سنگاب ( منبع آب ) اين سقاخانه از سنگ يكپارچه اي است كه مي گويند به دستور نادر شاه افشار آن را از هرات آوردند . بر فراز سنگاب بنايي است هشت ضلعي كه پايه هاي آن سنگ مرمر و كاشي نصب شده است . اين سقاخانه به نام سقاخانه نادري و اسماعيل طلايي هم معروف است . زيرا مي گويند سنگاب آنرا به دستور نادر آورده و اسماعيل خان طلا يي بر روي آن سقف زده و سقف را بر روي ستونهاي مرمر قرارداده و روي آن را با خشتهاي طلا تزيين كرده است .

 نواختننقاره

 در شبانه روز دو نوبت ، يكي نزديك طلوع و ديگري نزديك غروب آفتاب در روي سر در شرقي صحن انقلاب ( عتيق ) در محل مخصوصي كه براي اين كار ساخته شده است، نقاره نواخته مي شود . براي انجام اين كار 11 نفر به نوبت انجام وظيفه مي كنند و به آنها حقوق داده مي شود . در آستان قدس به آنها « عمله شكوه » مي گويند . نواختن نقاره جهت آگاهي از نزديك شدن پايان وقت نماز است . نقاره به وسيله «طبل » و « كرنا » نواخته مي شود . در طول سال جزدو ماه محرم و صفر و ساير ايام سوگواري همه روزه نقاره نواخته مي شود .

 موزه آستان قدس

 اين موزه يكي از زيباترين و غني ترين موزه هاي ايران به شمار مي رود . ساختمان آن در ضلع شرقي صحن « امام خميني » قرار دارد .

 موزه قرآن

 اين موزه در مجاورت موزه آستان قدس قرار دارد . قرآنهاي نفيس خطي ، منسوب به ائمه اطهار و آثار خطي و تذهيب كاري در معرض ديد بازديد كنندگان قرار مي گيرد .

 موزه تمبر

 بزرگترين موزه تمبر ايران توسط آستان قدس در محل موزه هاي آستان قدس رضوي گشايش يافته است.

1 رعايت اين ضوابط از تاريخ ابلاغ براي طراحي و احداث كليه مهمانخانه ها ( هتل ها ) در سراسر كشور بويژه ساختمان هاي موجوديكه بعد از تاريخ ابلاغ اين ضوابط با تبديل آنها به مهمانخانه ( هتل ) نهايتا سه ستاره موافقت خواهد شد
لازم الاجرا مي باشد .

2) حداقل تعداد اطاق براي مهمانخانه هاي احداثي برابر است با يك ستاره 10 عدد دو ستاره 20عدد سه ستاره 30 عدد، چهار ستاره 50عدد و پنج ستاره 100 عدد و براي مهمانخانه هاي تبديلي برابر است با : يك ستاره 10 عدد ، دو ستاره 15 و سه ستاره 20 عدد ،كه در موارد استثنائي و شرايط خاصي كه مراتب توسط كارشناسان فني و كميته فني جهانگردي به صورت گزارش ارائه و مورد قبول واقع شود مي توان اعداد ذكر شده را تا حد قابل قبول تقليل داد .

3) طرح ساختمانهاي احداثي و ساختمان هاي تبديلي بايد از نظر شهرسازي و معماري به تاييد سازمان ميراث فرهنگي كشور برسد .

4) نقشه هاي معماري محاسباتي و تاسيساتي كه توسط متقاضي جهت تائيد و صدور مجوز بايد ارائه شوند عبارتند از : الف : يك برگ نقشه 2000/1 تهيه شده در سازمان نقشه برداري كل كشور كه محل زمين يا ساختمان بروي آن مشخص شده و به تاييد شهرداري محل و يا اداره محل فرهنگ و ارشاد اسلامي استان مربوط رسيده باشند .

ب : كروكي موقعيت زمين كه خيابانها و ساختمانها و غيره تا شعاع حداقل 200 متري بايد مشخص شده باشد .

ج : نقشه هاي معماري شامل نقشه هاي مجموعه و محوطه سازي كليه طبقات، نماها ، پاركينگ طبق تبصره درمهمانخانه هاي سه و چهار و پنج ستاره نقش معماري نشيمن يا سالن ها و قسمتهاي مورد لزوم ضروري است .

معماري داخلي نحوه ي قرار گيري مبلمان و تجهيزات و اتاقها و نقشه جزئيات سرويسهاي بهداشتي با رعايت شرايط اقليمي و معماري محلي تهيه شود .

د: نقشه هاي محاسباتي شامل : كليه نقشه هاي لازم و نفقشه هاي تاسيساتي شامل كليه نقشه هاي الكتريكي و مكانيكي بايد توسط متقاضي پس از تاييد نقشه هاي معماري ارائه شود .

5) مناسب بودن زمين پيشنهادي و يا حمل ساختمان تبديلي بايد پس از بازديد وتاييد كارشناس معماري و كميته فني جهانگردي برسد، و بايد دسترسي مستقيم با حداقل عرض يك ستاره 8 ، دو ستاره 10 ، سه ستاره 12 ، چهار ستاره 14 ، پنج ستاره 15 داشته و از مكانهايي از قبيل پمپ بنزين يا بيمارستانها ، مراكز نظامي وتعميرگاههاي بزرگ و غيره دورباشد .

6) حداقل مساحت زمين لازم بر حسب درجه بايد يك ستاره 400 متر ، دو ستاره 600 ، سه ستاره 1000 ، چهار ستاره 2000 ، پنج ستاره 2500 متر مربع باشد ، و حداكثر زيربناي هر طبقه به استثناء زير زمين و پاركينگ به مساحت زمين برابر با : يك ستاره 80 درصد ، دو ستاره 75 درصد ، 3 ستاره 70 درصد ، 4 ستاره 65 درصد و 5 ستاره 60 درصد كه در موارد استثنائي ، نياز مبرم و موقعيت خاص كه دلايل به صورت گزارش ارائه و مورد تاييد كميته فني جهانگردي واقع شود
مي توان نسبت ها را تا حد قابل قبولي تقليل داد .

7) در كليه ي درجات هتل نصف مساحت محوطه بايد با فضاي سبز اختصاص داده شود .

پاركينگ:

درصورتيكه شهر يا محل تاسيس داراي طرح جامع يا تفضيلي باشد تعداد پاركينگ جهت اتوموبيل سواري بايد يك ستاره 6 ، دو ، سه ، چهار و پنج ستاره 5 باشد . در هر صورت تعداد پاركينگ نبايد از يك ستاره 4 ، دوستاره 8 ، سه ستاره 12 ، چهار ستاره 20 ، پنج ستاره 30 عدد كمتر باشد .

مشخصات پاركينگ:

از هر خيابان يا كوچه فقط يك راه ورودي داشته باشد – حداقل ارتفاع ورودي 2 متر – زير زمين به منظور استفاده ي پاركينگ بايد در دسترس مستقيم طبقات باشد . حداقل عرض رامپ براي 20 واحد 5/3 متر و از 20 واحد به بالا 5 متر است .

فضاي لازم براي هر بار 5*3 متر مي باشد و در پارك دو اتوموبيل كنار هم بايد 5*5 متر مربع باشد .

هتل چنانچه داراي سالن هاي متعدد از قبيل جشنها ، كنفرانسها ، برگزاري مراسم و ... باشد بايد پاركينگ اختصاصي داشته باشد

8) ورودي مهمانخانه .

در ورودي مهمانخانه بايد عريض و به خيابان باز شده و در شرايط خاص بايد از دو در مقابل يكديگر استفاده گردد . بايد در مقابل در ورودي مهمانخانه محلي باشد براي توقف وسايل نقليه به منظور پياده و سواره كردن مهمانها .

سر سراي ورودي بايد شامل پيش خوان پذيرش كه مجهز به كامپيوتر و صندوق امانات ، قسمت نشيمن و سرويس بهداشتي مجزاي زنانه و مردانه ، با امكان پذيرايي ( نوشيدني سرد و گرم ) و محلي براي تماشاي تلويزيون ، اداري و حسابداري ، تلفن خانه ، اطاق نگهداري چمدانها .

9) اموراداري شامل : اتاق مدير ، معاون ، حسابداري ، كارگزيني در همكف يا يك طبقه اختلاف پيش بيني شود .

10) تلفن عمومي در سرسراي ورودي حداقل به تعداد : يك و دو ستاره يك عدد ، سه ستاره 2 عدد و چهار و پنج ستاره سه عدد . و تلفن مخصوص تماسهاي راه دور حداقل يك كابين در هتلهاي سه و چهار و پنج ستاره در سرسراي ورودي هتل داشته باشد .

11) وجود رستوران در هتلهاي يك و دو ستاره اجباري نيست به دليل داشتن اتاقهاي آپارتماني . ودر هتلهاي سه و چهار و پنج ستاره حداقل سطح لازم به مترمربع : سه ستاره 2/1 و چهار 5/1 و پنج 8/1 كه به ازاء هر اتاق مي باشد الزامي است.

رستورانها در داخل هتل بايد در طبقات بالا و پايين لابي قرار گيرد زيرا نبايد فضاي رستورانها با طبقات در ارتباط باشد و بايد در هتل هاي پنج ستاره رستوران سنتي و رستوران اختصاصي را شامل شود . حداقل مساحت آشپزخانه به مساحت رستوران ، در يك ستاره 40 درصد ، 2 ستاره 45 درصد ، سه ستاره 50 درصد و چهار ستاره 55 درصد و پنج ستاره 60 درصد باشد .

12) آشپزخانه بايد داراي قسمتهاي آماده سازي ، تهيه غذاهاي سرد و گرم و شستشوي ظروف و داراي پنجره با سطح مناسب به فضاي آزاد و آبدار خانه مناسب همچنين داراي فضاي فيلتر بين رستوران و آشپزخانه جهت جلوگيري از پخش بو ، سرو صدا و دير باشد و هم چنين داراي سرويس بهداشتي مجزا براي خانمها و آقايان باشد .

13) سالن چايخانه و آبدارخانه مخصوص هتل چهار و پنج ستاره مي باشد كه بايد در مجاورت فضاي هاي عمومي قرار گيرد و همچنين در هتل هاي چهار و پنج ستاره وجود مغازه هاي از قبيل گلفروشي ، عطريات ، جواهرات و ... الزامي است ولي در هتل هاي يك و دو سه ستاره الزامي نيست

14) حداقل مساحت اتاق يك نفره با تخت خواب بابعاد 2*1 متر و بدون احتساب فضاي حمام و راهرو ورودي در هل يك ستاره 9 ، دو ستاره 10 ، سه ستاره 12 ، چهار ستاره 13 و پنج ستاره 14 متر مربع است و حداقل 15/0 اتاق ها بايد يك نفره باشد و حداقل مساحت اطاق دو نفره يك تخته با تخت خواب به ابعاد 2*5/1 متر بدون احتساب فضاي حمام و راهرو ورودي در يك ستاره 11 ، دو ستاره 12 ، سه ستاره 14 ، چهار ستاره 16 و پنج ستاره 17 متر مربع باشد و همچنين 30 درصد از تعداد كل اتاقها بايد دو نفره محسوب گردد . و حداقل مساحت اطاق دو نفره دو تخته بابعاد هر تخت 2*1 متر و در هتل هاي يك ستاره 12 ، دو ستاره 14 ، سه ستاره 15 ، چهار ستاره 17 و پنج ستاره 18 متر مربع بوده و كليه اطاقها بايد داراي نور طبيعي و ارتفاع كف پنجره نبايد از 1 متر بيشتر و گنجه تو كار باحداقل عمق 60 سانتي متر وارتفاع 2 متر و طول آن حداقل برابر بايك ستاره يك ، دو ستاره 2/1 ، سه ستاره 4/1 ، چهارستاره 6/1 ، پنج ستاره 6/1 باشد وهمچنين پيش بيني محلي براي بالش و پتوي اضافي و محلي مناسب براي زير چمداني در داخل گنجه باشد .

15) سرويس بهداشتي در كليه اطاقها شامل دستشويي ، توالت و زير دوشي مجهز به دوش ديواري به مساحت حداقل 3 متر مربع .

16) در هتل هاي سه ستاره و پايين تر سوئيت الزامي است .

سوئيت بايد شامل اتاق خواب ، فضاي نشيمن با نور طبيعي ، فضاي نشيمن مجزا براي تلويزيون ، ميز تحرير ، آبدار خانه كوچك با كابينت ، يخچال سرويس بهداشتي ، آشپزخانه مجهز به هود و فر برقي باشد .

17) آپارتمان بايد شامل : اتاقهاي خواب ، سالن پذيرايي ، نهار خوري مجهز به تلويزيون ، ميزتحرير ، آشپزخانه كوچك مجهز به هود و فر برقي ،يخچال و كابينت ، سرويس بهداشتي مجهز ، انباري و در صورت نياز اتاق همراه .

در هتل پنج ستاره در مورد اتاقهاي آپارتماني بايد داراي حداقل دو دستگاه سرويس بهداشتي كامل ضروري است و يك واحد آپارتمان در هتل پنج ستاره الزامي است .

18) وجود ديوارهاي مشترك بين دو اتاق جهت جلوگيري از انتقال صدا از ابرهاي سفالي و يا مجوف الزامي است .

19) در هتل ها بايد اجراي لوله كشي سرد وگرم در كف حمام و سرويسهاي بهداشتي مجاز نيست بايد در سقف كاذب به كار رود .

20) در هتل ها وجود نماز خانه مردانه و زنانه مجزا الزامي مي باشد و نماز خانه بايد در محل مناسب مانند نيم طبقه اول يا در محل دور از سر و صدا قرار داشته باشد .

21 ) در هتل ها بايد اتاق و يا استراحت گاه كارمندان و ياكارگران مجزا باشد و بخصوص قسمت غذا خوري آنها نبايد در ديد ميهمان قرار گيرد .

22) پيش بيني اطاق جمع آوري زباله با امكان تخليه سريع ، بديهي است محل مذكور بايد دور از ديد مهمانان و رهگذران باشد .

23) گرمايش اتاق ها و فضاهاي مورد نياز بايد از سيستم تهويه مطبوع استفاده شود وهمچنين جهت تامين سرمايش اطاقها و فضاهاي عمومي مناطق معتدل مي توان از كولر آبي با دريچه تنظيم استفاده نمود .

24) پيش بيني استخر سر پوشيده ، سونا ، جكوزي و .... همچنين محل تصويه خانه استخر بايد در محل مناسب و دور از ديد مهمانان پيش بيني و
پيش بيني زمين تنيس ، بدمينتون و.... 

25) مهمانخانه هاييكه بعد از تاريخ تصويب اين ضوابط با احداث آنها موافقت خواهد شد براساس همين ضوابط درجه بندي خواهند شد.

مقدمه

برج كج پيزا در اصل، برج ناقوس كليسايجامع دومو است و ساخت آن در ۹ اوت ۱۱۷۳ آغاز شد. پس از تكميل طبقه سوم اين بنا درسال ،۱۱۷۸ برج پيزا چند درجه از حالت قائمه منحرف شد و به همين خاطر كار ساخت آن بهمدت يك قرن به حالت تعليق در آمد. درسال ۱۲۷۲ چهار طبقه ديگر به برج پيزا اضافه شد،اما اين چهار طبقه به گونه اي ساخته شد كه با شيب در جهت خلاف انحراف برج، به تعادلآن كمك كند. كار ساخت اين برج در سال ۱۳۰۱ بار ديگر متوقف شد تا اين كه بالاخره درسال ۱۳۷۲ طبقه آخر آن نيز ساخته شد و ناقوس برج در محل خود نصب شد. به اين ترتيبارتفاع برج پيزا از سطح زمين به حدود ۵۶ متر رسيد.

درباره هويت معمار برج كجپيزا ميان كارشناسان اختلاف نظر وجود دارد، اما تصور مي شود مراحل اوليه برج توسطبونانو پيسانو، معمار و نقاش مشهور ساكن پيزا در قرن دوازدهم، ساخته شده باشد.  گفته مي شود گاليله، دانشمند مشهور ايتاليايي، آزمايش مشهور خود باگوي هاي كوچكو بزرگ فلزي و نمايش استقلال سرعت سقوط گوي ها از جرمشان را از فراز همين برج انجامداده است. هرچند اين داستان از سوي شماري از شاگردان گاليله هم نقل شده، اما مورخانبر صحت تاريخي وقوع اين آزمايش در برج پيزا شك دارند.

بنيتو موسوليني، نخستوزير فاشيست ايتاليا نيز پيش از آغاز جنگ جهاني دوم دستور داد اين برج به حالتعمودي بازگردانده شود و به همين خاطر مقدار زيادي بتن در پي برج ريخته شد. اما نرمبودن خاك باعث شد به طرز غيرمنتظره اي انحراف برج از حالت عمودي بيشتر شود و بر كجيبرج پيزا افزوده شود. در جريان جنگ جهاني دوم ارتش امريكا كه كنترل شهر پيزا رادر دست داشت براي جلوگيري از پناه گرفتن تك تيراندازها در برج ها، دستور تخريب تمامبرج هاي شهر، از جمله برج كج پيزا را صادر كرد اما در آخرين لحظات و با صدور فرمانعقب نشيني، برج پيزا از تخريب حتمي جان سالم به در برد.

در چند دهه اخيرتلاش هاي زيادي براي اصلاح انحراف و پايدارسازي برج پيزا صورت گرفته است و اين برجاز سال ۱۹۹۰ تا دسامبر ۲۰۰۱ براي عمليات بازسازي و پايدارسازي به روي بازديدكنندگانبسته بود . در حال حاضر انحراف برج پيزا از حالت قائمه در حدود ۵/۵ درجه است و بهگفته كارشناسان اين برج لااقل تا سيصد سال ديگر تعادل خود را حفظ خواهدكرد.

چرا برج پيزا كج شده است ؟

برج پيزا، براي ناقوس خانه كليساي جامع شهر ، همچنين جهت نصب ساعت برروي آن ،‌بين سالهاي 1350 تا 1374 ميلادي ساخته شده است . ساختمان برج پس از اينكه به طبقه سوم رسيد حركت انحرافي آن «كج شدن » شروع گرديد . براي جلوگيري از كج شدن بيشتر ، تغييراتي در نقشه برج داده شد و ساختن آن ادامه يافت .

برج پيزا در هشت طبقه به ارتفاع 55 متر ساخته شده كه در آن 300 پله نصب گرديده است . ضخامت پي هاي برج در حدود 5 متر است كه برروي ماسه ، كارگذاشته شده اند. عده اي معتقد هستند همين امر سبب كج شدن برج گرديده است . كل انحراف برج 2/4 متر است كه 30 سانتيمتر اين كجي مربوط به 100 سال اخير است.

برج پيزا؛ يك اثر معماري ويژه

در سال سده يك هزار و صد ميلادي، زماني كه اهالي پيزا در اوج قدرت و پيروزي بودند، ساختمان‌هاي زيادي بنا كردند و هدف آنها از اين فعاليت‌ها نمايش قدرت شكوه و برتري سرزمين خود بود.

به نحوي كه در سال 1172 ميلادي، 60 سكه طلا براي خريد سنگ زير بناي برج پيزا هزينه كردند و ساخت اين برج به روايتي، از 4 اگوست سال 1173 ميلادي آغاز شد، اما تكميل بناي آن حدود دويست سال طول كشيد،

كج شدن بنا به سمت شمال، پس از احداث سومين طبقه آغاز شد. اين واقعه در سال 1178 ميلادي اتفاق افتاد، تا سال 1275ميلادي برج در حال كج شدن به سمت جنوب بود. در حالي كه 3 طبقه بيشتر بر روي طبقه همكف ساخته نشده بود، مجدداً تكميل بنا تا 1319 ميلادي متوقف گرديد. در سال 1319 ميلادي فعاليت تكميل بار ديگر از سرگرفته شد و دو طبقه نهايي بر روي برج ساخته شد و سرانجام در سال 1350 ميلادي با نصب ناقوس بر بالاي اين برج، احداث و تكميل آن خاتمه پذيرفت.

زماني كه ساخت برج به اتمام رسيد، حدود 368/55 متر ارتفاع داشت و 2 متر نيز نسبت به محور عمودي انحراف پيدا كرده بود.

امروزه ارزش آن براي كشور ايتاليا چنان است كه از سال 1990 تا كنون حدود 15 ميليون دلار صرف نگهداري آن شده است. 

نخستين اشتباه

نخستين اشتباه در احداث برج پيزا كه موجب كج شدن آن طي سال‌هاي بعد گرديد مكانيابي نادرست استقرار اين برج بود. خاك زير برج پيزا را لايه‌هايي از جنس شن و خاك رس تشكيل داده است.

به دليل استفاده از فونداسيون نامناسب و غلط، اين ساختمان به سمت جنوب متمايل شده است و كج شدن آن، همچنان ادامه دارد. 

چرا برج پيزا هنوز پابرجاست؟

چند دليل برشمرده شده است.

* توقف طولاني در احداث بناي برج سبب گرديد كه برج در مراحل مختلفي، زمان كافي را براي نشيت داشته باشد.

*سنگ‌هاي برج با ملات آهكي كه داراي كيفيت بالايي هستند به هم متصل شده‌اند و توان مقاومت در برابر فشارهاي ناشي از تراكم، كشش و جنبش‌هاي مداوم را دارند.

*اصلاحات متعددي بر نقشه‌هاي معماري برج طي سال‌هايي كه ساخته مي‌شد اعمال گرديد. و باعث شد كه تقريباً تعادل برج برقرار شود. 

تلاش براي نگهداري و احياء برج كج پيزا

اگر چه اين برج همچنان پابرجاست، اما سالانه در حدود 2/1 ميليمتر از راستاي عمودي همچنان انحراف پيدا مي‌كند. بنابراين اگر اقدامات لازم براي نگهداري و اصلاح آن انجام نپذيرد، پس از چندي برج پيزا سقوط خواهد كرد و اين امر اجتناب‌ناپذير خواهد بود.

در سال 1990 ورود به برج پيزا براي بازديدكنندگان ممنوع شد و كميته‌ايي نيز جهت جلوگيري از انحراف بيشتر تشكيل شد. اين كميته در سال 1992 و 1995 تلاشهايي را جهت نگهداري اين برج انجام داده است اما تاكنون هيچ تلاش قطعي و عملي براي احياء برج انجام نپذيرفته است. 

مباحث و ديدگاه‌هايي درباره نگهداري برج پيزا

ديدگاه‌هاي مختلف در مورد راه حل جلوگيري از انحراف بيشتر برج پيزا و حفاظت از آن وجود دارد و نتيجه مشترك همه اين مباحث اين بوده است كه در بسياري از موارد كج شدن بيشتر پيزا به دليل اقدامات نادرست بوده است.

در اين زمينه كميته حفظ و نگهداري از برج پيزا پيشنهادي داشت كه بد نيست با مضمون آن نيز آشنا شويم.

اين پيشنهاد 3 گام اصلي در مرحله اجرا را در برمي‌گيرد:

1.       كابل‌هاي حمايت كننده فولادي بايد به برج متصل گردند. اين كابل‌ها 90 متر طول و 9 سانتي‌متر ضخامت دارند و به زمين متصل مي‌شوند.

2.       مرحله دوم، استفاده از سيم‌هاي نازك است كه با يك غشاء الماسه پوشش داده شده‌اند.

3.       مرحله سوم اين پيشنهاد ايجاب مي‌نمايد كه يك پايه سيماني در زير برج براي جلوگيري از نشست‌هاي احتمالي آن ايجاد گردد

كليساي جامع دومو در ميدان معجزات پيزا

ميدان معجزات در مركز شهر پيزا واقع در ايالت توسكاني ايتاليا،محوطه اي وسيع است كه با ديوار از بقيه شهر جدا شده و چهار نگين درخشان معماري ومذهبي ايتاليا را در خود جاي داده است. اين چهار بنا عبارت هستند از كليساي جامعدومو، برج كج پيزا، و گورستان كومپوسانتو . مجموعه اين بناها و محوطه هاي تاريخي،از سال ۱۹۸۷ در فهرست ميراث جهاني يونسكو ثبت شده است.

كليساي جامع دومو

كليساي جامع دومو كه ساخت آن در سال ۱۰۶۴ ميلادي آغاز شد، در مركز اين محوطهتاريخي قرار دارد. اين كليسا با معماري منحصر به فرد خود، نماد و سمبل سبك معماريروميايي (رومانسك) در شهر پيزا است.

نماي اين كليسا از مرمر خاكستري و سنگ سفيدكه با دايره هايي از مرمر رنگي تزيين شده، ساخته شده است. اين كليسا دو در عظيمبرنزي دارد كه توسط جيوواني دوبولونا، مجسمه ساز مشهور قرن شانزدهم ايتاليا ساختهشده است. البته عبور و مرور بازديدكنندگان اين كليسا امروزه از طريق درهاي ديگري درمقابل برج كج صورت مي گيرد كه توسط بونانو پيسانو در سال ۱۱۸۰ ساخته شده است و پساز نصب درهاي دوبولونا، به مكان فعلي شان منتقل شده اند.

داخل اين كليسا باسنگ هاي مرمر سياه و سفيد تزيين شده و سقف و گنبد آن پوشيده از طلاكاري و سقفنگاره هاي رنگارنگ است. آن كليسا پس از آن كه در سال ۱۵۹۵ دچار آتش سوزي شد، موردبازسازي كلي قرار گرفت و بخش اعظم تزيينات و نقاشي هاي كليسا آثاري هستند كه پس ازآتش سوزي خلق شده اند.
اين كليساي جامع همچنين پيكر سنت رانيري، قديس حاميشهرپيزا و آرامگاه هاينريش هفتم، امپراتور روم مقدس در قرون دوازده و سيزده ميلاديرا در خود جاي داده است.

منبع :

1.      كامياب، مريم ـ برج پيزا: يك اثر معماري ويژه ـ فصلنامه جامعه مهندسان مشاور ايران ـ پاييز 1379

2.     www.google.com

پيشگفتار :

چه كسي باور دارد كه حدود منطقه اي زماني از آمودريا تا هندوكش و شامل               ماوراء النهر و سجستان (افغانستان ) بوده باشد، و زماني تحت ارادة ساسانيان كه حاكم آنرا اسپهبد مي ناميدند و چهارمرزبان تحت ارادة اسپهبد ، اول : مرو ،شاه جهان ، دوم : بلخ ، تخارستان ، سوم : هرات ، بوشنج و بادخير و سجستان وچهارم ماوراء النهر .

زماني ديگر مغول براين ديار تاخته و از سرهاي مبارزين اين ديار مناره ها ساخته و درزمان تيموريان مردان و زنان را كه از ظلم به ستوه آمده بودند گردن زدند و شهر را دوباره با خاك يكسان نمودند ؟

اين سرزمين در دورهاي مختلفه تاريخي بواسطه موقعيت جغرافيايي داراي اهميت نظامي و سياسي و تجاري و مذهبي بوده و سدي در مقابل هجوم قبايل وحشي مي‌باشد و اين اهميت هنوز نيز باقي است . زيرا تنها راه هندوستان كه از شمال خراسان و از دره هرات گذشته به تنگه خيبر متصل مي گردد و هندوستان را در معرض تهديد قرار مي‌دهد . شايد حدس زده باشيد اما اين همه در ذهنتان نگنجد . بله اينجا طوس است شهر هزاره ها و تمدن ها و مظلوميت ها . ويرانه اي بازمانده و زخمي از ستم در زمان ما ، اما مسئله ما شهر طوس نيست . چرا كه بارها در اثين مورد ديده ايد و شنيده ايد ما اينبار طوس را ديگرگونه مي خواهيم بشما بنمايانيم .

طوس را نه با فردوسي و معشوق طوسي بلكه با يكي از مفاخر عالم اسلامي             مي خواهيم اين شهر را بررسي كنيم و بنايي ناشناخته و پرمرز و راز كه سالها استوار ايستاده و هر ذره خاكش و هر آجرش و در هر گوشه اش خاطره اي در خود دارد از سالهاي مظلوميت و رنج ، گرد سم ستوران سلجوقي ، مغول ، تيموري و ديگران را برخود تحمل نموده اما همچنان پايدار و استوار با تاريخي ناشناخته در مقابل شما قرار گرفته ، ما به همراه ديگر يارانمان به بازشناسي اين بناي ديرين و اين شهر كهن پرداخته ايم تا شايد بتوانيم فصل تازه اي را در تاريخ ايران اسلامي و همچنين بازشناسي اين بناي قديمي بازگشاييم .

1- موقعيت بنا : اين بنا در فاصله 25 كيلومتري شمال غربي مشهد و نزديك آرامگاه فردوسي قرار دارد ، اهميتش به اين خاطر است كه تنها بناي باز مانده از شهر قديم طوس مي باشد .

2-  مختصري در خصوص شهر طوس : در تاريخ اسطوره اي ، بنياد شهر طوس را به جمشيد پيشدادي و تجديد بناي آنرا به طوس پسر نوذر نسبت مي دهند كه نام محل نيز از نام وي گرفته شده است . به اعتقاد بعضي از محققان بعد از حمله مغول تا نيمه اول قرن نهم هجري شهر طوس معمور و آبد بوده اما بعد از قتل عام دوره تيموري و تقريباً از نيمه دوم قرن نهم هجري كم كم از اهميت آن كاسته شد . شهر مشهد در نزديكي آن به علت وجود قبر مطهر امام هشتم ، امام رضا (ع) داراي اهميت و مركزيت گرديد بطوريكه در دوران افشاريه شهر مشهد به عنوان پايتخت كشور محسوب شد و در دوران قاجار تا اندازه زيادي شهر طوس از يادها رفت .

3- تاريخچه بنا: بناي هارونيه بطوريكه ذكر شد تنها بناي بازمانده از شهر طوس مي باشد و عوام آنرا به نام زندان هارون مي شناسند به همين دليل به هارونيه معروف شده ، طبق مستندات تاريخي نميتوان از اين مكان به عنوان زندان ياد كرد ، هارون در بهار سال 193 هجري قمري وفات يافته در حاليكه اصل بنا را با توجه به فرم معماري مربوط به قرن هشتم هجري ( دوره ايلخاني ) مي دانند كه الحاقاتي در دوره تيموري به آن افزوده شده است ، لذا اين بنا با اسلوب معماري عصر هارون الرشيد خليفه عباسي ارتباطي ندارد . به روايت تاريخ به سال 791 هجري قمري ميرانشاه پسر تيمور شهر طوس را بكلي ويران و جمع بسياري را قتل عام نمود و روايت هست كه در محل دروازه ورودي شهر طوس كه رودبار خوانده ميشده سرهزار نفر ابوبكر نام را مدفون كرده اند كه امروزه احتمالا اين واقعه به صورت نقل سينه از هزار به چهل سيد و شهادت آنان در اين مكان تغيير يافته و مدفن آنان را به اين بنا كه به هارونيه معروف است نسبت مي دهند .

4- كاربري بنا : در كاربري بنا و هدف از احداث آن نيز اختلاف نظر وجود دارد ، برخي اينجا را مدرس يا خانقاه و همچنين دفن امام محمد غزالي مي دانند و برخي ديگر اينجا را مسجدي مي دانند كه بعد از هجوم مسلمانان به ايران بر روي آتشكده ، ساساني ساخته شده است . آقاي دكتر علي شريعتي در كتاب راهنماي خراسان مي نويسد كه ، بقعه هارونيه بنائي است مقبره مانند كه تا حدودي طرح يك آتشكده را در نظر مجسم ميسازد . در خصوص هارونيه اشخاصي مثل سرپرستي سايكس و فريزر انگليسي و خانيكف روسي در سفر نامه هايشان و هر تسفلد مستشرق آلماني در كتاب ( ابنيه و آثار تاريخي ايران و همچنين شمس المحد ثين خراساني در يادگار طوس و ابن بطوطه در سفر نامه ابن بطوطه و صنيع الدوله در مطلع الشمس و تعدادي ديگر اظهار نظر             كرده اند . در حفاريهائي كه در سال 1354 انجام گرفت ضمن پيدا شدن سفال هاي مربوط به دوران سلجوقي ، تيموري ، صفوي ، جرز بسيار قطوري از سنگ و ملات ساروج كه كاملا تدائي كننده فونداسيون آتشكده هاي ساساني است مشاهده شد و نتايج آثار بدست آمده حاكي است كه اين بنا سابقه اي خيلي پيش از قرن هشتم داشته است . از مجموع مطالب تاريخي و وضع فعلي بنا مي توان نتيجه گيري كرد كه اين مكان بخشي از يك مجموعه معماري شامل مسجد ، خانقاه و مدرس بوده است كه از آنها همين اثر باقي مانده مابقي ملحقات به مرور زمان بر اثر عوامل طبيعي از بين رفته اند در سال 1347 طبق تصميم انجمن آثار ملي وقت با توجه به شواهد كوچك و انگاره هايي كه در روايات موجود بود سنگ مقبره اي را به عنوان ياد بود امام محمد غزالي در جلوي ايوان بنا كار گذاشتند .

5- عماري بنا : بطوريكه گفته شد تاريخ دقيق ساختمان اين بنا مشخص نيست و هيچگونه كتيبه اي مبني بر تاريخ ايجاد بنا و باني و يا نام هنرمندان آن وجود ندارد . اين بنا كلا آجري است و هيچگونه تزئين كاشي در آن بكار نرفته است . اين بنا بصورت چهار ضلعي به ابعاد 19*5/27 متر ساخته شده و داراي يك ورودي در سمت جنوب با سردر فوق العاده رفيع بدون تزئينات كاشي و تماما آجر و سپس گنبد خانه كه در سطح وسيعي پوشيده است و داراي گنبدي روپوش به قطر 12 متر ميباشد ، درون گنبد و داخل آن ساده است . مقرنس كاريهائي نيز مربوط به دوره تيموري در رواق وسطي پشت ضلع شمالي گنبد خانه ديده مي شود . به مقدار فراوان و در فواصل معين در پايين جرزها به منظور ايجاد حالت الاسيتسيته و تحمل تكان ها و لرزش ها از چوب استفاده شده است اين بنا با مقبره خواجه نظام الملك در اصفهان و مقبذه سلطان سنجر در مرو و مقبره سلطان محمد خدابنده در سلطانيه قابل مقايسه است . پروفسور سان بالوزي در مقاله اي با عنوان تاثير معماري گنبد سلطانيه بر ساختمان گنبد سانتاماريا دلفيوره ، گنبد اين بنا ( هارونيه ) را با گنبد سلطانيه و كليساي سانتاماريا دررم مقايسه كرده است البته در زماني اين مقاله نوشته شده كه پوشش خارجي گنبد هارونيه وجود نداشته است ، اين يكي از اولين بناهائي است در خراسان كه بعد از تشكيل دفتر فني حفاظت آثار باستاني ، خراسان در سال 1346 مورد مرمت و تعمير اساسي قرار گرفت و در مورد وضعيت فعلي آن بايد گفت كه در حال حاضر با تعميراتي كه در سالهاي گذشته توسط ميراث فرهنگي خراسان انجام گرفته از نظر استحكام وضع كاملا رضايت بخشي را دارد .

اما علت ويراني بنا را مي توان كاملاً شناخت چرا كه طوس پيش از آنكه سناباد روبه آبادي همواره از بهترين شهرهاي خراسان بوده و چون حضرت امام (ع) در سناباد مدفون گرديدند مردم طوس بدانجا توجه كردند و شهر طوس روبخرابي نهاد .

مضافاً به اينكه بعد از ضرب و شتم هاي رژيم هاي حاكم بر اين سر زمين مردم پيش از پيش كوچ كرده و به علت علائق مذهبي ، به قبر مقدس حضرت رضا ( ع) پناهنده                    شدند ، باري اين بنا از تاريخ 901 به بعد در بحبوحة يك كوران تعصبات مذهبي قرار ميگردد و پس از ويراني شهر طوس در بياباني باير دور از مردم روزبروز ويران و ويران تر ميگردد و كم كم به بوتة فراموشي سپرده شده در حاليكه ميشود گفت كه اين بنا يكي از بناهاي معروف فرهنگي و علمي تاريخ ايران اسلامي است ، يا مي تواند بوده باشد .

« مزيت هاي نا نسبت به ساير بناها »

چنانكه قبلاً گفته شد بنا در دوره ساساني ساخته و تكميل شده اما مسلم آنكه در دورة سلجوقي بنا استوار گشته و در دورة تيموري الحاقاتي به آن اضافه شده كه البته ناتمام مانده و اين ميتواند بر اثر هجوم ميرانشاه تيموري باشد كه قبلاً هم ذكرش آمد . چرا كه در بناهاي دروة تيموري ازكاشي كاري و همينطور بنا از نظر عظمت ، قطر پايه ها و قدرت ايستايي در كف و در گنبد واقعاً داراي معماري خاصي است و همينطور از تفاع زياد اين بنا نيز جاي تعجب دارد .

بناهاي ديگري درايران از اين دوره داريم ( مزار سلطانيه ) ولي به اين ارتفاع و هيئبت نيست ، مقرش كاري ها نيز مربوط به همين دوره ( تيموري ) است .

بهر حال عظمت و زيبايي اين بناي آجري خود حاكي از هنر معماري اسلامي در ايران است .

« حفظ و نگهداري بنا »

با توجه به سياست رژيم قبل در زمينة فرهنگي مبني بر اسلام زدايي و ملي گرايي توجه زيادي به اين بنا نشده اما در عوض بناي مقبرة فردوسي به صورت گسترده اي توسعه يافته ، رويهم رفته براي خالي نبودن عريضه كارهايي از سال 47 بر روي بنا آغاز شده كه بيشتر بخاطر استحكام بخشيدن و محكم كردن پي ها بوده است . از جمله اقدامات انجام شده - ايجاد كانالي است براي يافته كه بيشتر آن بعد از انقلاب اسلامي بوده بشرح زير              مي باشد .

1-   مرمت مقرشهاي داخل بقعه و رواق پشت

2-   گچكاري غرفات در بدنه هاي داخلي

3-   خاكبرداري ( پي كردن )

4-   ايجاد كوره پوش و پوشش محل خاكبرداري

5-   پي بندي هاي داخلي

6-   آجر فرش كف بقعه

7-   چيدن سردر ايوان اصلي و پوشش طاق ايوان

8-   تعمير نماهاي خارجي تا لبه پشت بام

9-   اجياء مجدد طاق نماهاي پشت سردر ايوان اصلي

10- محصور كردن محوطه و تهيه و نصب در ورودي

در حال حاضر اين بنا ايرادي ندارد ، تنها مسئله ، تزئينات آن است ، مثلاً در ورودي اصلي زبايي محوطه و تميزي اطراف و گماردن مستحقط كه باعث جلب توريست بيشتر            مي شود و حتي ديدگاه خاصي را مي توان براي زائران داخلي بوجود آورد .

*معرفي آيينه خانه سردار مفخم    *

بنايي كه امروزه آيينه خانه مفخم ناميده مي شود .ساختماني است رفيع وباشكوه كه در شمال شهر بجنورد واقع شده است .

اين بنا از آثار منحصر به فرد عصر ناصري درشمال خراسان است كه در گذشته داخل باغ بزرگي قرار داشته وهمراه ابنيه ي ديگراز جمله عمارت مفخم-دروازه ورودي حوض خانه-
باغ فواره و كلاه فرنگي تشكيل دارالحكومه مفخم را مي داده كه عمارت كلاه فرنگي بر اثرزلزله شديدي كه در بجنورد رخ داد تخريب شد وهم اكنون تنهاآيينه خانه و عمارت مفخم
بجاي مانده است.

بناي 130ساله آيينه خانه كه محل كنوني اداره ميراث فرهنگي وموزه مردم شناسي بجنورد
 مي باشد-درسال 1376خريداري و پس از مرمت در سال 1379بهره برداري و به شماره 31167در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است .

باني اين اثر يارمحمد خان سهام الدوله بجنوردي معروف به سردار مفخم و معمار آن
 ممتحن الملك شقاقي بوده كه مدرسه شهيد مطهري تهران سپهسالار سابق از جمله كارهاي اوست –كه پس از تحصيل در مدرسه دارالفنون به دستور ناصرالدين شاه جهت گذراندن تحصيلات عاليه در رشته معماري به فرانسه اعزام وپس ازرجعت به كا ر احداث كاخ هاي                                      بزرگان گمارده شد.

معماري بنا تلفيقي است از معماري سنتي ايران و برداشت هايي از معماري مدرن اروپا بوده كه بصورت اشكوبه وبا سقف شيرواني و مصالحي همچون آجر- ماسه – گچ – ملات ساروج
پي سنگي وشفته آهك است و كاشي كاري آن كار هنرمندان اصفهاني مقيم بجنورد بوده است.

*لازم به ذكر است كه سقف عمارت پوشش سفال داشته كه در تعميرات بعدي تبديل به
سقف شيرواني گالوانيزه شده است

تالار آيينه

     آيينه به معناي شكل وديوارو نيز يكي از نيروهاي تشكيل دهنده انسان است .خانه در
كتاب هاي مقدس اديان مختلف وجمله اوستا كتاب مقدس زردشتيان فراوان به كار رفته است.اين واژه قبل از اسلام ونيز دردوره هخامنشييان كار برد فراواني داشته است و اما آنچه اطلاق نام آيينه خانه را بر اين بنا موجب گشته وجود تالاري با تزئينات آيينه كاري در طبقه فوقاني است كه به عنوان فضاي اداري و ديواني جهت ملاقات هاي رسمي سردار مفخم حاكم بجنورد و بر پايي مراسم تشريفات نظامي و رايزني در باب مسائل سياسي واجتماعي با سران ايل شادلو وديگر رجال مطرح قاجارمورد استفاده قرار مي گرفته است .

از نكات قابل توجه اين تالار وجود تصاوير134تن از شخصيت هاي بر جسته عصر صفوي تادوره قاجار و همچنين سران حكومتي كشور هاي همجوار است كه شاخص ترين آنها شاه طهماسب-شاه عباس- آقا محمد خان – فتعليشاه وكريم خان زند مي باشد كه در قسمت گلويي زير سقف نصب شده وخود مروري است بر تاريخچه فعاليت هاي سياسي انجام شده در اين بنا است.

در تزئين تالاراز17 طرح مختلف استفاده شده كه شامل نقش چهل چراغ –مقرنس –نماي بيرون عمارت – نقوش استيليزه گياهي هندسي و ...مي باشند. 

ويژگي هاي معماري بنا

مصالح بكار رفته در اين بنا شامل اجر –ماسه – اهك وگچ بوده و جهت رعايت اصول معماري در زير سازي وپي اين بنا از سنگ استفاده شده وهمچنين چوب ارس بهصورت عمودي وافقي نيز به منظور استحكام بنا به كار رفته است .

آيينه خانه توسط فضاي سبز محدودي از جمله گل كاري و احداث چپر وپرچين از كل مجموعه دارالحكومه منفك مي شده است .بناي فوق الذكر داراي پلاني آزاد بوده ورعايت نظام هندسي وجود تقارن والهام پذيري از معماري غر ب به عنوان مثال استفاده از كاشي هفت رنگ در ساخت آن به وضوح مشاهده مي گردد . در ساخت نماي ايينه خانه از كاشي در سه تكنيك هفت رنگ – معقلي واسليمي استفاده شده است.

نقوش اسليمي نيز نگاره هايي برگرفته از مظاهر طبيعت هستند كه براي پرهيز از شبيه سازي
( رقابت با خالق ) طرح شده اند . ابعاد بنا 90/10*18 متر و ارتفاع آن بااحتساب مناره ها 60/14 متر و مساحتي بالغ بر 5/392 متر را شامل مي شود .

ساختمان داراي سه درب ورودي در اضلاع شمالي (ورودي اصلي) غربي و شرقي مي باشد كه هرسه به راهرويي در طبقه اول منتهي مي شوند . در يك طرف اين راهرو حجره هايي قراردارد ودر سوي ديگر چهار اتاق . در دو انتهاي راهروپلكان هايي تعبيه شده كه به طبقه فوقاني جايي كه تالار آيينه در آن واقع شده ختم مي گردد . در طبقه دوم نيز شامل چهاراتاق وتالار آيينه مي باشد . درب هاي اين طبقه از جنس چوب صندل بوده كه با استخوان تزئين شده اند . سقف ها مشبك چوبي اند كه اين خود از شاخصه هاي معماري عصر قاجار محسوب
مي گردد.

سقف بنا دو پوششه بوده كه شيرواني آن قبلا از جنس سفال وهم اكنون از ورق گالوانيزه است .

در نماي شمالي (اصلي) عمارت چهار نيم ستونبه قطر تقريبي 110 سانتيمتر و ارتفاع 10 متر مشاهده مي شود – دو نيم ستون داراي يك تاج نيم دايره اي هستند كه شكل گلدسته را تداعي مي كنند و دو نيم ستون ديگر فاقد تاج هستند واين امر به دليل زلزله بوده كه باعث افتادن تاج ها شده و بعد از مرمت جاي آن خالي گذاشته شده است .اين نيم ستون ها با كاشي- هاي فيروزه اي ولاجوردي و نيز كاشي ها ي سياه – سفيد و زرد مزين شده اند .

نيم ستون ها با خط معقلي بسيار زيبايي آراسته شده اند كه كلمه محمد به طورمنظم در اين
نيم ستون ها از پايين به بالا 12 مرتبه تكرار شده است . يك مرتبه بهرنگ سياه و يكبار به رنگ زرد كه نيم ستون ها به پايه اي از سنگ مرمر ختم مي شوند

در قسمت فوقاني نماي اصلي يك تاج نيم دايره اي وجود دارد كه نسبت به دو تاج نيم دايره اي روي مناره ها بسيار بزرگتر است .در حاشيه تاج اصلي يك رديف كاشي با نقش گل لاله به رنگ قرمز و آبي به صورت سر بالا و واژگون نسب شده است . در قسمت داخلي اين نيم دايره يكسري نقوش اسليمي بسيار زيبا مشاهده مي گردد . در بخش مياني اين نيم دايره بازمينه اي لاجوردي وجود دارد كه نقش جدال بين شير واژدها در آن ديده مي شود . در فرهنگ باستاني ايران زمين جدال بين شير واژدها سمبلي از جدال بين خير وشر بوده است در اين تصوير در حالي كه اژدها (سمبل شر) شير را در بر گرفته شير (سمبل خير) با فشردن گلوي اژدها شر را

به آستانه نابودي مي كشاند .در كنار جدال بين خير وشر دو تفنگدار در حاليكه به زمين زانو
زده اند محل جدال بين شير و اژدها را نشانه رفته اند.

اين سربازان نيز خود مي توانند نمادي از خير وشر كه با هم در جنگند باشند .در زير اين قسمت طاقي وجود دارد كه درب ورودي را در ميان گرفته است. كاشي هاي اين قسمت به رنگ زرد فيروزه اي و لاجوردي ميباشد.

پيشاني طاق با نقوش اسليمي تزئين شده است. در قسمت زيرين نقش دو گلدان به صورت قرينه و همينطور نقش عمارت كلاه فرنگي در طرفين اين گلدان ها مشاهده مي شود.

در دو طرف درب ورودي نقش دو سرباز در هال نگهباني از بنا به چشم مي خورد كه حالت چشم ها و طرز ايستادن سربازان ياد آور تابلوهاي تعزيه عصر قاجار مي باشد وهمچنين نشان دهنده نوع لباس رزم وقدرت است.در بخش مياني نما يك طا ق جناقي وجود دارد كه درقسمت مياني آن پنجره اي به ابعاد 290*290 سانتيمتر قرار دارد بنام طارمي وعلت بزرگ بودن آن تامين نور تالار آيينه و ايجاد چشم انداز مناسب به فضاي بيرون ميباشد.

تزئينات اين طاق محراب گونه دو لچكي با پس زمينه زرد همراه با نقوش اسليمي به رنگ فيروزه اي ولاجوردي مي باشد .بين قسمت فوقاني و مياني دو رديف كاشي هفت رنگ نسب شده است .

به طور كلي در معماري اين دوران رسم بر اين بوده است كه نام معمار وباني بنا در قسمت بالايي ورودي به صورت كاشي كاري حك مي شده در اين بنا هم قبلا در همين محل كتيبه اي وجود داشته كه محدوده حكومتي سردار كه از استرآباد وگوگلان ونردين – اسفراين- جوين- سبزوار و جاجرم وبجنورد را در بر مي گرفته و همينطور نام باني بنا در آن نقش بسته كه در دوران پهلوي به دستور رضا شاه اين كتيبه از سردرب بنا جداشده و بجاي آن كاشي كاري فعلي نسب شده است .

                       **********************************

فضاي فرورفته بين نيم ستون هاي ايوان يا به عبارتي طاقديس نيز بعضا با كاشي هاي لوزي شكل به رنگ هاي زرد – سفيد – فيروزه اي و آبي مشبك طرح زيبايي را در بنا ايجاد كرده اند .در بخش تحتاني طاقديس ها يك طاقچه جناقي به ارتفاع 20/2 متر داراي پايه اي پوشيده از سنگ مرمر وجود دارد .قسمت داخلي اين طاق باكاشي هفت رنگ زرد ولاجوردي وحاشيه اي به رنگ سياه تزئين شده است.در قسمت با لا ي اين طاق روي يك كتيبه لا جوردي مملو از نقوش اسليمي منازعه گاو وشير نقاشي شده است كه به ياد آورنده نقوش گاو وشير حك شده در حجاري ديواره هاي تخت جمشيد است .

اين عمارت تنها نمادي از روح خلاق هنرمند ايراني است وتنهادست تواناي هنرمندايراني بااستعانت ازهنرمعماري نقاشي كاشيكاري وآينه كاري قادربه خلق چنين تركيب بديعي مي باشد.

به يكي ديگرازتغيراتي كه دربنا صورت گرفته مي توان به باز شدن ديوارراه پله ها به طبقه بالا نام برد كه بر اساس عكس پيشين آن بسته ودر عكس هاي كنوني بازاست.

از نظر دسترس بنا را مي توان به 6 ورودي تقسيم كرد نحوه ساخت بنا از لحاظ اقليم ومعمارصحيح است زيرا با اين زاويه ساخت نسبت به شمال مي توان در زمستان بهترين حالت
نور گيري و سير كلاسيون هوا را داشت .

مصالح استفاده شده در بنا را بطور كلي مي توان گفت  بومي بوده واز منطقه بجنورد تهيه
مي شده است .از نشانه هايي كهمي توان فهميد كه اين بنا بر گرفته از طرح هاي اروپا يي است استفاده از قوس هايي است كه در تاج مناره هاايجاد شده كه براثربرداشت اشتباه از قوس اروپايي در ايران ايجاد شده كه اصلا دوام و پايداري نداشته و در طرح هاي اروپايي به منظور ايجاد يك نما بكار مي رفته وجزء سازه نبوده در حالي كه در ايران به عنوان طاق زني مورداستفاده قرارداده مي شده كه به مورور زما ن تخريب مي شده است

 *جهت بادهاي شهرستان بجنورد * 

باد هاي منطقه از طرف غرب - شمال غرب – جنوب و جنوب شرقي مي باشد باد هاي شمال وشمال غربي سرد بوده و باران زا مي باشد .باد هاي جنوب و جنوب شرقي منطقه گرم وخشك هستند به همين دليل در قسمت جنوبي بنا از استخر و درختان استفاده شده تا باعث مرطوب و خنك شدن هوا شود .

بيشترين باد ثبت شده در بجنورد برابر 65كيلومتر در ساعت و توام با باران بوده وجهت آن غربياست. دليل نداشتن حياط مركزي درمنازل حرمسرا ها وجود رطوبت درشهرستان است وبراي رفع رطوبت نياز به يك فضاي بازاست.

بنااز لحاظ نما و پلان داراي تقارن كاملي است . وجود نقوش و خطوط زرد رنگ در سطح كاشي هاي فيروزه اي رنگ نشان دهنده ساخته شدن بنا در دوره قاجاريه است .

بطور كلي فرم اين بنا كاملا متناسب با كاربري آن است وجود مناره هاي بلند در دو سو اشاره به درب ورودي و ابهت وشكوه بنا را مي رساند .

وجود يك فضاي انتظار –استقلال اتاق كار اصلي و وجود ديد به كل سايت از اتاق اصلي
(تالار آيينه ) از جمله اين موارد است و به اين ترتيب حس خلاء وسردرگمي و بي توجهي در اين بنا به وجود نخواهد آمد